Szachy w badaniu funkcji poznawczych człowieka

Żyjemy w świecie, który zmienia się w niewiarygodnym tempie, a ilość przetwarzanych przez nas danych jest największa w historii ludzkości i stale rośnie.

Codziennie jesteśmy atakowani milionami informacji poprzez maile, media społecznościowe, telewizję, radio czy nawet billboardy na ulicach. Co chwilę pojawiają się nowe technologie, które w krótkim czasie stają się niezbędne w naszej pracy, i których obsługę musimy opanować. Im bardziej zaawansowane są narzędzia, z których korzystamy tym  większą ilość danych musi przetworzyć nasz mózg. Wszystko to sprawia, że jesteśmy poddawani ciągłym bodźcom, na które nasz układ współczulny reaguje tak samo, jak na atak drapieżnika - podnosząc poziom stresu.

W takich warunkach musimy być w stanie ocenić czy informacje, które otrzymujemy są prawdziwe czy fałszywe, ważne czy nieistotne i na tej podstawie podejmować odpowiednie decyzje. Teraz jeszcze bardziej niż kiedykolwiek funkcje poznawcze naszego mózgu takie jak pamięć, koncentracja, logiczne myślenie, czy kreatywność odgrywają kluczową rolę w naszym życiu codziennym i zawodowym. 

Pomimo rosnącego znaczenia zadań wymagających funkcji poznawczych w miejscu pracy, niewiele wiadomo o tym jak zmieniają się one w cyklu życia człowieka. Starzenie się stanowi największe wyzwanie dla rynków pracy w wielu krajach. W dynamicznie zmieniającym się środowisku pracy, zadania wymagające umiejętności poznawczych stają się coraz bardziej powszechne i ważne ze względu na zmiany technologiczne i cyfryzację.

To zagadnienie podjęli Anthony Strittmatter (Politechnika w Paryżu), Uwe Sunde (Uniwersytet w Monachium) oraz Dainis Zegners (Uniwersytet w Rotterdamie) w swojej pracy pod tytułem: “Model cyklu życia wydajności poznawczej w perspektywie długoterminowej”.    

Główną trudność w mierzeniu cyklu życia wydajności poznawczej stanowił brak wiarygodnej i obiektywnej miary, która byłaby porównywalna w przestrzeni czasowej, a na którą nie mają wpływu czynniki technologiczne i środowiskowe.

Naukowcy znaleźli jednak rozwiązanie, używając do badania wyniki profesjonalistów ze środowisk o wysokiej stawce związanych z ich zawodem, a konkretnie zapisów ruchów z profesjonalnych turniejów szachowych z udziałem mistrzów świata, gdzie wysokie nagrody finansowe oraz reputacja wykluczają problemy z motywacją.

Dane z ponad 24 000 partii szachowych i 1,6 miliona ruchów wykonanych między 1890 a 2014 rokiem z wszystkich meczów mistrzów świata i ich przeciwników porównano z najbardziej optymalnymi ruchami dla danej konfiguracji sugerowanymi przez silnik szachowy Stockfish 8. Ponieważ dane z zapisów szachowych są bardzo precyzyjne i bardzo wysokiej jakości, możliwa była indywidualna ocena podjętej decyzji w pojedynczym ruchu w oparciu o obiektywny punkt odniesienia jakim jest wspomniany wcześniej silnik szachowy.

Jak można przeczytać w podsumowaniu badań:

“Szachy zostały wykorzystane w psychologii i neurobiologii jako paradygmatyczne zadanie poznawcze, które łączy procesy związane z percepcją, pamięcią i rozwiązywaniem problemów. Szachy mają złożoną neuronową podstawę zautomatyzowanych procesów związanych z identyfikacją konfiguracji figur i ich relacji na szachownicy, które obejmują obwody różnych obszarów mózgu. Coraz więcej dowodów z psychologii sugeruje, że stanie się ekspertem w szachach i innych zadaniach wymagających umiejętności poznawczych  nie jest związane tylko z wyższymi, wrodzonymi zdolnościami poznawczymi, ale także z treningiem i gromadzeniem doświadczenia.”

Na podstawie tych badań stwierdzono, że wydajność poznawcza rośnie gwałtownie do 20 roku życia. Następnie po osiągnięciu tego wieku wzrost ulega spowolnieniu, osiągając szczyt w wieku 35 lat. Przez następne 10 lat sprawność poznawcza utrzymuje się na stałym poziomie, by później zacząć się obniżać po 45 roku życia.

Dlatego tak ważny jest ciągły trening funkcji poznawczych oraz ograniczanie bodźców zewnętrznych, które negatywnie wpływają na ich rozwój.

Sprawność poznawczą można ćwiczyć poprzez umiarkowaną aktywność fizyczną, czytanie książek czy właśnie grę w szachy, a najlepiej łącząc te wszystkie elementy.

Grając w szachy aktywnie trenujemy takie funkcje jak pamięć, koncentracja i planowanie, niezbędne gdy musimy wykonać kilka zadań jednocześnie o różnych terminach i poziomach pilności. Poprawiając koncentrację, łatwiej ustalać priorytety zadań i organizować harmonogram. Szachy rozwijają również nieszablonowe myślenie i kreatywność poprzez umiejętność rozpoznawania wzorców zdarzeń i przewidywania konsekwencji podejmowanych decyzji oraz szukania najlepszych rozwiązań. To umiejętności szczególnie przydatne, gdy znajdziemy się w trudnej sytuacji życiowej lub zawodowej.

Źródło: Life cycle patterns of cognitive performance over the long run